Abstrakt

Studium teatru szkolnego Galicji drugiej połowy XVIII wieku jest dość wrażliwe dla ukraińskiej teatrologii. Z jednej strony teatr szkolny związany z działalnością Zakonu Bazylianów (w tym okresie) przeżywał trudne czasy politycznej, materialnej, duchowej i kulturowej niestabilności. Wydarzenia spowodowane pierwszym rozbiorem Polski w 1772 r. i kasacją jezuitów w 1773 r. przyspieszyły regres tradycji barokowej, wymuszając natomiast jakościowo nowe podejście do kształtowania systemu edukacji, a zwłaszcza tradycji teatralnej (jako jej głównego elementu dydaktycznego). Z drugiej strony, przy znacznej ilości badań polskich badaczy teatru szkolnego w systemie oświaty zakonu bazylianów, jego działalność w większości ujęta jest jedynie w kontekście kultury Rzeczypospolitej drugiej połowy XVIII wieku. Naszym zadaniem nie jest zaprzeczenie obiektywności dociekań naszych kolegów z Polski, ale, w oparciu na tych samych źródłach historycznych i opracowaniach naukowych – próba znalezienia rdzennie ukraińskich cech teatru szkolnego zakonu bazylianów, oceny ich w kontekście kultury ukraińskiej. Jako przykład wybraliśmy teatr szkolny przy Gimnazjum Buczackim Zakonu Bazylianów, którego chronologiczne granice działalności obejmują lata 1758-1784. Źródłem badań są dokumenty Gimnazjum Buczackiego Orderu Bazylego Wielkiego, zachowane w zbiorach Biblioteki Narodowej im. Ossolińskich, częściowo przekazane w oryginale, a częściowo w wersji zdigitalizowanej do Oddziału Rękopisów Lwowskiej Biblioteki Narodowej im. Wasyla Stefanyka Narodowej Akademii Nauk Ukrainy. Wśród nich są cztery odręczne akty publiczne Gimnazjum w Buczaczu, których łączna liczba to 2165 arkuszy. Zawierają teksty dramatyczne, przemówienia powitalne, recytacje i intermedia. Niektóre intermedia są w języku ukraińskim, chociaż są one transliterowane na alfabet łaciński. One właśnie są dla nas najważniejsze. Rękopis księgi inwentarzowej klasztoru Podwyższenia Krzyża Świętego Buczacza zawiera szczegółowy opis zabudowań gimnazjalnych przy klasztorze oraz opis przyborów szkolnych (dokument jest przechowywany w zbiorach Biblioteki Narodowej im. Ossolińskich we Wrocławiu). Pozwala to sprecyzować, jak dramat szkolny Bazylianów wpisuje się w konkretną przestrzeń sceniczną. Wśród odnalezionych dokumentów jest także dziennik rektora klasztoru buczackiego Hieronima Nerezia (oryginał przechowywany jest w zbiorach Oddziału Rękopisów Lwowskiej Narodowej Biblioteki Naukowej im. Wasyla Stefanyka Narodowej Akademii Nauk Ukrainy), szczegółowo opisuje wydarzenia, które miały miejsce w szkole przy Klasztorze Podwyższenia Krzyża Świętego. Znajdziemy tutaj zapisy o przebiegu przedstawień szkolnych, wizytach notabli i tak dalej. Generalnie zebrane przez nas źródła historyczne dotyczące działalności teatru szkolnego przy Klasztorze Buczackim pozwalają oderwać się od kontekstów terytorialnych, politycznych, ekonomicznych i rozpocząć dyskusję o włączeniu go w obszar tworzenia kultury ukraińskiej.