Abstrakt

Charkowski Teatr Studio „Arabesky” powstał w 1993 r. na fali potężnego ruchu teatralnego przełomu lat 80. i 90. XX wieku. Dziś jest to jeden z nielicznych zespołów teatralnych z tamtych czasów, któremu udało się nie tylko przetrwać, ale także zachować swoje artystyczne priorytety i deklarowane od samego początku twórcze credo. Do założeń programowych zespołu należało nie tylko stworzenie nowego niezależnego teatru, powrót do źródeł rodzimej awangardy (w ogóle sztuki nowoczesnej) w poszukiwaniu nowego języka scenicznego, ale także tworzenie wokół siebie środowiska kulturalno-artystycznego o podobnych poglądach: muzyków, literatów, artystów, dizajnerów, analityków, krytyków artystycznych i dziennikarzy. Dyskurs przedstawień zachęcał widzów do krytycznego myślenia i refleksji intelektualnych, tworząc tym samym jakościowo nowe i dość nietypowe wówczas pole do dyskusji. Tematy, którymi zazwyczaj zajmuje się założycielka teatru, reżyserka Switłana Ołeszko są niejednoznaczne, mało popularne wśród szerokiej publiczności, gdyż znajdują się na pograniczu kultury i subkultury, sztuki i socjologii czy politologii. Równie ważne były dla zespołu liczne inicjatywy parateatralne (akcje społeczno-artystyczne, festiwale kulturalno-oświatowe, wystawy, projekty dokumentalne) oraz aktywność międzynarodowa (koprodukcje z partnerami zagranicznymi, występy gościnne za granicą i reprezentowanie Ukrainy na zagranicznych forach teatralnych). Od ponad 20 lat Teatr „Arabesky” aktywnie współpracuje z polskimi kolegami. Współpraca ta ma charakter wielowektorowy i długoterminową perspektywę. Wachlarz inicjatyw teatralnych jest bardzo szeroki: od występów gościnnych i udziału w festiwalach międzynarodowych w Polsce, do wspólnych projektów dwustronnych (a czasem szerszych), które nie ograniczały się jedynie do pracy nad spektaklem, ale obejmowały także wykłady, dyskusje, seminaria, wydawanie książek, broszur i produkcji audiowizualnej, tworzenie filmów dokumentalnych itp. Największym rezonansem cieszyły się takie wspólne projekty jak Dni krytyczne (z udziałem polskiego muzyka Mikołaja Trzaski, 2003-2004), polsko-ukraińsko-białoruski spektakl CZARNOBYL™ (we współpracy z poznańskim teatrem Biuro Podróży, 2006), Kurka Wodna (teatralny projekt na podstawie dramatów Witkacego we współpracy z warszawskim studiem teatralnym Koło, 2011), Dekalog: lokalna wojna światowa i Aporia 43/47 (wspólny projekt Arabesek i lubelskiego teatru InVitro, 2012), mini festiwal UKRoPolis (przy wsparciu Konsulatu Generalnego RP w Charkowie, 2014), roczny cykl wykładów i warsztatów prowadzonych przez czołowych polskich specjalistów Teatr po transformacji (wspólny projekt z Instytutem Teatralnym w Warszawie i Instytutem Polskim w Kijowie, 2016). Treść i sposób realizacji pomysłów artystycznych bywają czasem trudne i bolesne dla obu stron, jak na przykład karty historii polsko-ukraińskiej z II wojny światowej. Jednak Switłana Ołeszko i jej polscy partnerzy są przekonani, że teatr powinien otwarcie mówić o traumach społecznych, zdobywając w ten sposób doświadczenie w przezwyciężaniu zespołu posttraumatycznego kilku pokoleń. Analiza doświadczeń współpracy polsko-ukraińskiej Teatru „Arabesky”, zaproponowana w referacie, pozwala stwierdzić, że pogranicze kultur nie jest linią demarkacyjną, lecz punktem stycznym, punktem poszukiwań dialogu społeczno-kulturalnego poprzez teatr przy zachowaniu tożsamości wszystkich uczestników, bez względu na to, jak bardzo bolesny i prowokujący byłby temat.